De bodem is waarop alles groeit. Zonder een gezonde bodem geen voedsel, natuur en schoon water. Steeds vaker hebben boeren te maken met verzilting, verdroging en verschraling van de bodem. Agri meets Design en Nature meets Design (link) gaan in het ontwerproject: Tot op de bodem! samen met drie boeren en ontwerper Renee Scheepers op zoek naar nieuwe mogelijkheden voor een duurzaam bodemgebruik. Met zo min mogelijk input en zo hoog mogelijke opbrengst op zowel esthetisch, economisch als ecologisch vlak. Op de Dutch Design Week vond de eerste kennismaking tussen boeren en designer plaats. Het resultaat is het Tot op de bodem ! diner. Op het bord worden de bodems geserveerd en op het menu staat de vraag: Waartoe leidt jouw beleid? Aan tafel zitten de gedeputeerde van Brabant, mevrouw Spierings, beleidsmakers van Economische Zaken, wetenschappers, belangenbehartigers en boeren om te discussiëren over het juiste bodem beleid. Resultaat is een bijzonder gesprek met persoonlijke verhalen, een geweldige inzet, beloftes voor onderzoek en vervolgacties.
Even voorstellen
De komende periode zullen de drie boeren samen met ontwerper Renee Scheepers aan de slag gaan en elkaar beter leren kennen. Onder andere door het bezoeken van de verschillende bedrijven brengt Renee in kaart voor welke uitdagingen de boeren staan en op welke visuele manier zij hier een bijdrage aan kan leveren. Zij wordt hierin bijgestaan door twee bodemexperts van Alterra Wageningen: Willy de Groot en Fokke Brouwer. We stellen alle deelnemers van dit project graag aan je voor.
De zeekraal van boer Maarten
Boer Maarten vertelt dat hij boert op het bedrijf dat zijn opa ooit heeft gekocht. Het is een gebied in Zeeland waar een deel van zijn land uit ‘slikken en schorren’ bestaat. Dit betekent dat er vaak delen van zijn land onder water staan. Onder andere door bodemdaling en zeespiegelstijging wordt zijn land zilter en grotendeels ongeschikt voor reguliere (op zoet water gebaseerde) akkerbouw. Veel boeren in de omgeving zitten met dit probleem maar blijven dit ontkennen zolang dit kan. Maarten wil dit voor zijn en zoekt naar oplossingen. Zo is hij zeekraal gaan telen. Dit is echter een moeilijke markt, want dit komt voornamelijk uit Frankrijk, waar het ook wild geplukt mag worden. Een andere oplossing ziet hij nog niet direct voor zich. Hij probeert wel andere producten te telen en andere stoffen te gebruiken voor bemesting maar het heeft nog niet mogen helpen. ‘De Nederlandse landbouw wordt door de hele wereld gezien als koploper en innovator, het moet om die reden ook een antwoord hebben op verzilting’.
‘De Nederlandse landbouw wordt door de hele wereld gezien als koploper en innovator, het moet om die reden ook een antwoord hebben op verzilting’.
De aardappels van boer Anton
De volgende boer is ook akkerbouwer, met een specialisatie in aardappels, op ongeveer 150 hectare.. Boer Anton zijn bedrijf ligt op de overgang van zand naar klei, waardoor hij te maken heeft met enorm verschillende grondsoorten, vaak binnen eén perceel. In zijn land vind je onder andere geel zand, maar ook slikken en schorren. Anton vertelt dat in zijn familie grote interesse is om het bedrijf over te nemen Om optimaal te kunnen bemesten neemt Anton zijn eigen bodemmonsters en laat die onderzoeken door een gespecialiseerd bedrijf. Op basis hiervan wordt bepaald hoeveel mest Anton mag opbrengen. Echter, omdat zijn percelen zo variëren pakken de bodemmonsters soms erg slecht voor hem uit. Hij vraagt zich af hoe dit beter kan.
‘‘Er is zowel bij mijn broer als zus de ambitie om het bedrijf over te nemen, maar dure grond en grote beperkingen van de grond houden ons nu tegen.’
De koeien van boer Marcel
De laatste boer van het gezelschap is boer Marcel. Marcel heeft een melkveebedrijf met 65 melkkoeien. Het bedrijf is ooit door zijn opa opgezet als gemengd bedrijf, maar nu heeft Marcel alleen nog koeien. Op Marcel zijn bedrijf komen percelen voor met zogenaamde ‘oergrond’. Deze grondsoort bevat veel ijzer dat in aanraking met water een ondoorlatende harde laag in de bodem vormt. Het is bijna onmogelijk deze grond te ploegen, regen blijft lang op het maaiveld staan en gras groeit daardoor minder goed. Om de bodem het water beter te laten vast houden wil hij het organische stof gehalte in de bodem verhogen door meer organische stal mest op te brengen. Dit levert echter nog wel wat problemen op in de mestboekhouding, Marcel zoekt naar goede tips om dit op te lossen.
De kennis van bodemspecialisten Fokke en Willy
Fokke en Willy weten alles van de bodems in Nederland: op welke manier je ze moet bewerken en wat je er het beste op kunt telen. In Eindhoven helpt Willy ons de bodems van de boeren te ontleden, later in het project komt ook Fokke helpen. Willy wil weten wat de boeren voor grondbewerkingen doen, wat voor en hoeveel mest ze gebruiken en wat de opbrengsten zijn. Na de kennismaking komen de emmers grond van de boeren en tafel en verschijnen er grote grijnzen op ieders gezicht. Er wordt gevoeld, geroken en gediscussieerd en veel kennis uitgewisseld. Daar waar de boeren hun praktische gebiedskennis zullen inbrengen zorgen Fokke en Willy voor de theorie en de betekenis van dit project voor heel Nederland.
‘Noem je dat zand? Daar leggen wij thuis de bestrating in!’
De creativiteit van ontwerper Renee Scheepers
Renee Scheepers is als ontwerper aan het ontwerpproject verbonden. Al eerder dook zij geheel in de agrarische sector en ontworp ze in opdracht van het Brabants Kunst en Cultuur Centrum de Melk Kar. Hiermee wil ze het bewustzijn rondom de productie van melk vergroten. Als ontwerper verdiept ze zich graag helemaal in een nieuw onderwerp. De bodemthematiek is voor haar nieuw, maar met haar aanpak gaat ze altijd de dialoog aan met de betrokkenen omgeving. Burgers, beleidsmakers, professionals en experts worden bevraagd en hun input geanalyseerd. Met deze manier van werken wil Renee ook de uitdagingen van deze boeren in een ander daglicht plaatsen en de essentie eruit te filteren. Wat de uitkomst zal zijn, staat nu nog niet vast. Afhankelijk van de vraag en behoefte ontwerpt Renee alles uiteenlopend van atlassen, boeken, installaties en korte films tot adviezen, nieuwe systemen, ruimtes en toekomstperspectieven. ‘Ook aandacht vragen bij de politiek kan een doel zijn’.
Ontwerper Renee heeft aan het einde van de kennismaking in De Kas tijdens de Dutch Design Week een vertaalslag van de boerenverhalen gemaakt: Boer Maarten: Hoe kan ik een product telen wat goed is voor de bodem, mijn grond in topstaat brengen en toch dealen met de beperkingen? Boer Anton: Hoe kan ik, vooral op lange termijn, omgaan met alle verschillende grondsoorten. Ik wil een langlopende samenwerking met andere boeren die voor dezelfde uitdagingen staan. Boer Marcel: Hoe ga ik om met mijn oergrond, en hoe verhoog ik het organisch stofgehalte van mijn percelen?
Het ontwerpproject Tot op de bodem! is onderdeel van het programma van Agri meets Design en Nature meets Design en wordt mede mogelijk gemaakt door het ministerie van Economische Zaken, ZLTO, de Provincie Noord-Brabant. De uitvoering is in handen van Food Cabinet en Alterra Wageningen.
De Goed Gevulde Varkens en Kippen 